Kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, jasielska fara to najstarsza świątynia w Jaśle.

Pierwsza wzmianka o parafii w Jaśle pochodzi sprzed roku 1325. Początkowo istniał tu drewniany kościół. Według kroniki Jana Długosza, murowany kościół został zbudowany dopiero w 1446 r., a powstał dzięki fundacji braci Mikołaja i Stanisława Cielątków. Do wybudowania świątyni przyczyniło się także ówczesne mieszczaństwo i okoliczna szlachta. Umieszczony wśród herbów orzeł królewski Piastów może świadczyć, że król przyczynił się do jego budowy.
W 1743 r. kościół był remontowany przez grupę rzemieślników węgierskich. W 1784 r. zlikwidowano cmentarz przykościelny. Inwentarz kościoła z 1792 r. wymienia obok kaplicy św. Anny również kaplicę Najświętszej Maryi Panny. Bryła kościoła niewiele różniła się od dzisiejszej. Mury kościoła były wówczas otynkowane. W 1883 r. kościół poddano renowacji. Zasklepiono wówczas boczną kaplicę i zakrystię, wykonano nowy dach kryty blachą, odnowiono elewację frontową. W 1909 r. odbito tynki na elewacjach prezbiterium, odsłaniając pierwotną kamienną strukturę murów. Zauważono wówczas wartość historyczną kościoła i ją wyeksponowano. Jesienią 1944 r. kościół został podpalony przez odział kpt. Kindermanna, mający za zadanie zniszczenie miasta. W czasie działań II wojny światowej spalono go wraz z plebanią. Zniszczony został dach, sklepienie i wyposażenie wnętrza. Po wojnie w 1946 r. z uwagi na zabytkowy charakter murów kościoła podjęto prace mające na celu jego odbudowę z zamiarem przywrócenia stanu gotyckiego.

Kościół kolegiacki należy do nielicznych przykładów gotyckich budowli sakralnych w Jaśle. Monumentalność budowli podkreśla struktura murów o kamiennym zróżnicowanym wątku. Jest to świątynia jednonawowa, zbudowana z kamienia o wydłużonym prezbiterium zamkniętym sklepieniem krzyżowo-żebrowym o dekoracyjnych żebrach z kartuszami i zwornikami. W nich umieszczone są herby fundatorów. Korpus jednonawowy przykryty jest stropem płaskim. W jego tylnej części umieszczony jest drewniany chór muzyczny. Obecnie nawa posiada kasetonowy stron z żelbetonu, wykonany wg projektu inż. L. Dąbrowskiego.
Główny ołtarz przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny i ma kształt otwartej księgi z figurą Matki Bożej pośrodku. W trzech rzędach po obu stronach figury Maryi umieszczone są postacie aniołów, adorujących postać Madonny. W łuku tęczowym przedniej ściany prezbiterium na drewnianej belce umieszczono rzeźby przedstawiające Mękę Chrystusa na krzyżu. U stóp Chrystusa widnieje klęcząca postać Marii Magdaleny, a obok rzeźby przedstawiające Matkę Bożą i św. Jana Ewangelistę.
W 2001 r. podczas prac konserwatorskich odkryto najstarsze malowidła ścienne w prezbiterium kościoła, we wnęce po prawej stronie ołtarza. Odkryte
freski zostały oddzielone i odpowiednio zakonserwowane. Fragmenty dawnych malowideł ściennych znane były dotąd tylko z fotografii i uważano, że nie przetrwały one do naszych czasów. Odkryte polichromie zawierają aż trzy warstwy malowideł. Najstarsze malowidło ścienne powstało ok. 1480 r., a widoczny fragment przedstawia świętego Hieronima, ubranego w czerwony strój kardynalski z głową skierowaną w stronę lwa. Z tyłu nad głową świętego, po obu stronach widoczne były dwie murowane budowle o prostej bryle. Druga warstwa malowideł przedstawia kompozycję o tematyce eucharystycznej – Ecce Agnus Dei (Oto Baranek Boży). W centralnym polu zachowały się fragmenty głowy Baranka i zakończenie chorągiewki. Malowidła te pochodzą z XV w. Ostatnie zewnętrzne malowidło przedstawia Marię Magdalenę adorującą Chrystusa Ukrzyżowanego, odwołuje się do tradycji późnorenesansowych, datowane jest na I poł. XVII w. Rodzaj zastosowanej ornamentacji wskazuje na pokrewieństwo ze zdobieniem występującym w sztuce polskiej poł. XVII w. co pozwala stwierdzić, że warstwa ta powstała równocześnie ze sceną ukazującą św. Marię Magdalenę.
Gotycki charakter szczególnie widoczny jest w zewnętrznym wyglądzie kościoła. Monumentalność budowli podkreśla struktura murów o kamiennym zróżnicowanym wątku.
Kościół jest budowlą wolno stojącą. Otacza go wieniec starych drzew. Niegdyś wokół niego istniał cmentarz. Od strony północnej znajduje się plebania oraz budynki gospodarcze. Na uwagę zasługuje dzwonnica, pochodząca z 1446 r. z zachowanym dzwonem „Urban” z 1613 r. Opisy miasta w najstarszych przewodnikach turystycznych wymieniają Kościół jako najbardziej wartościowy obiekt, godny uwagi podróżników zainteresowanych przeszłością miasta. Począwszy od lat 70-tych XIX w. stał się przedmiotem zainteresowań historyków sztuki. Zauważono wówczas jego wyjątkową wartość zabytkową. W związku z tym renowacja świątyni XX w. została powierzona znanym i doświadczonym architektom krakowskim. W 1935 r. został wpisany do rejestru zabytków.

Źródło:
Bosak Barbara, Bosak Antoni, 2002, Odkryte malowidła ścienne w gotyckiej farze w Jaśle (informacje wstępne) [w:] Rzeszowska Teka Konserwatorska, Rzeszów
Fąfara Jerzy, Tulik Sylwia, 2013, Jasło i okolice. Przewodnik, wyd. Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów
Ks. Mariusz Godek, 2010, Dzieje parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Jaśle w okresie niewoli narodowej 1772 – 1918, Warszawa
http://www.fara-jaslo.rzeszow.opoka.org.pl/ (dostęp 20.06.2015)